Otizm spektrum bozukluğu ya da daha bilinen ismi ile otizm hastalığı, bireyin beyin gelişiminde başkalarıyla nasıl sosyalleştiğini ya da başkalarını nasıl algıladığını ciddi anlamda etkileyen ve bundan dolayı da iletişiminde ve sosyal etkileşiminde çeşitli sorunların ortaya çıkmasına sebebiyet veren bir hastalık olarak tanımlanır.
Bununla birlikte otizm hastalığı, belirli sınırların dışına çıkmayan ya da sürekli olarak tekrarlayan davranış kalıplarını da içermektedir. Otizm spektrum bozukluğu kalıbı içerisinde yer alan spektrum terimi ise geniş bir yelpaze üzerine yayılmış olan semptomları ve bu semptomların derecelerini ifade etmektedir.
Çocukluk döneminin başında gelişim gösteren otizm, en nihayetinde bireyin toplum içerisinde çeşitli sorunlar ile karşılaşmalarına sebebiyet verir. Kimi durumlarda doğumdan sonraki ilk sene içerisinde otizm belirtileri ortaya çıkmaya başlar. Çok daha nadir olan vakalarda ise ilk sene boyunca çocukta gelişim süreci tamamen normal şekilde devam eder. Sonrasında ise otizm hastalığı ile alakalı belirtilerin ortaya çıkması ile beraber çocuklar 18 – 24 ay arasında gerileme döneminden geçebilirler.
Otizm Hastalığı Çeşitleri Nelerdir?
Otizm spektrum bozukluğu günümüz dünyasında Asperger Sendromu, otizm, çocukluğun dezintegratif bozukluğu olarak tanımlanmaktadır. Daha önceden tanımlanmamış gelişimsel bozukluk türünde yer alabileceği gibi birbirinden bağımsız oldukları kabul edilmiş tıbbi durumların tamamını da kapsar.
Otizm belirtilerine sahip olan lakin tanı koyulacak kadar yeterli kriterleri barındırmayan çocuklara atipik otizm tanısı konulur. Bu tür otizmin varlığı her ne kadar tartışmalı olsa dahi çocukta otizm belirtileri görüldüğü zaman hiç vakit kaybetmeden uzman doktora başvurulması gerekir.
Otizm Hastalığının Nedenleri Nelerdir?
Konu hakkında çok detaylı araştırmalar yapılmış olmasına rağmen otizm hastalığı ile alakalı bilinen bir nedeni yoktur. Hastalıkta hem çevre faktörlerinin hem de genetik faktörlerin çeşitli roller oynadığı öne sürülür. Lakin çocuklara yapılan aşılar ile otizm arasında herhangi bir bağlantı olmadığı uzmanlar tarafından kesin şekilde ortaya koyulmuştur.
Genetik faktörler incelendiği zaman birkaç farklı genin otizm hastalığı konusunda rol oynadığı görülüyor. Kimi vakalarda otizm, Rett sendromu ya da kırılgan X sendromu ya da diğer ismi ile frajil X sendromu olarak adlandırılan genetik bir bozukluk ile ilişkilendirilebiliyor. Diğer vakalarda ise genetik olarak ortaya çıkan mutasyonlar otizm ihtimalini arttırabiliyor.
Bunların yanı sıra bireyde bulunan başka genler; beyin gelişimini ve beyin hücrelerinin kendi aralarında var olan iletişim biçimlerini etkileyebilir ya da semptomların şiddetini belirleyebilir. Kimi genetik mutasyonların kalıtsal olduğu gözlemlenirken kimilerinin de kendiliğinden ortaya çıkmış olduğu gözlemlenmiştir.
Çevresel faktörler incelendiği zaman ise insanların düşündüklerinin aksine hamilelik esnasında alınan ilaçlar, viral enfeksiyonlar ya da hava kirliliği gibi farklı faktörlerin otizm hastalığı konusunda bir tetiklemeye sahip olup olmadığı henüz kesin olmayan lakin incelenen faktörlerdir.
Otizm Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Kimi çocuklarda erken bebeklik döneminde ortaya çıkan isimlerine yanıt vermeme, göz temasından kaçınma ya da ebeveynlerine karşı kayıtsızlık gibi durumlar otizm hastalığı ilk belirtileri olarak görülebilmektedir. Diğer vakalarda ise çocuklar doğumlarından sonraki ilk sene ya da birkaç ay boyunca normal bir gelişim sürecine sahip olur. Lakin ani bir şekilde kendi içlerine çekilip gerileme göstermeye başlayabilir, çok daha agresif bir tutum sergileyebilir ya da o zamana dek edinmiş oldukları dil becerilerini kaybedebilirler. Ortaya çıkan bu semptomlar genel olarak 2 yaşına kadar görülür.
Otizmli olan kimi çocuklar normalden daha düşük zekaya sahip olma belirtileri gösterebilir ya da öğrenme konusunda zorluk çekebilir. Kimi çocuklarda ise normal hatta yüksek zeka görüldüğü de biliniyor. Bu çocuklar genel olarak öğrenme yetisine sahip olurlar lakin bildiklerini günlük hayatta uygulamak, sosyal durumlara uyum sağlamak ve karşılıklı iletişim kurmak onlar için çok zor hale gelebilir.
Otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerde görülen bazı yaygın belirtiler aşağıdaki gibi gruplandırılabilir.
Sosyal etkileşim ve iletişim
- İsminin söylenmesine tepki vermemesi ya da kimi zaman kendisi ile konuşan kişileri duymuyor gibi görülmesi
- Taşınmaya ve kucaklanmaya karşı direniş göstermesi, kendi dünyasına çekilmeyi tercih etmesi ve tek başına oynamak istemesi
- Geç konuşması, konuşmaması ya da daha öncesinde kazanmış olduğu cümleleri ya da kelimeleri söyleme yeteneğini kaybetmesi
- Kendiliğinden bir diyalog başlatamaması ya da diyalogu sürdürememesi. Sadece bir isteğini belirtmek veya bir şeyi tanımlamak adına diyalog başlatması
- Tehlikeye karşı duyarsız olması
- Basit olan soruları ya da talimatları anlamıyor gibi görülmesi
- Nesneleri işaret etmemesi ya da onları getirmemesi
- Cümleleri ya da kelimeleri kelime kelimesine tekrarlıyor olmasına rağmen nasıl kullanacağını anlamaması, devamlı aynı kelimeyi tekrar etmesi
- İma ve mizahı anlamada güçlük çekmesi
- İfade edilmeyen vücut dili, ses tonu gibi iletişim yöntemlerini tanımada zorluk yaşaması
Davranış biçimleri
- Öne ve arkaya doğru sallanma, kendi çevresinde dönme gibi kendini tekrarlayan hareketleri yapma
- Başına vurma ya da kendini ısırma gibi ona zarar verecek faaliyetler yapması
- Belirli rutin ya da ritüeller geliştirmesi. Ve bunlarda ortaya çıkacak en ufak bir değişiklikten dolayı büyük rahatsızlık duyması.
- Koordinasyon sorunları
- Ayak parmakları üzerinde yürümesi
- Garip, sert ve abartılı bir vücut dili kullanma. Sürekli takılma ve bir şeyleri düşürme gibi hareket kalıplarını tekrarlama
- Sese, ışığa ya da temasa karşı çok hassas olmasına rağmen sıcaklığa ya da ağrıya karşı kayıtsız kalma
- Bir faaliyete ya da nesneye anormal şekilde takılma ya da odaklanma
- Belirli yiyecek çeşitlerini toplu olarak reddetme ya da yalnızca belirli yemekleri tüketme
Otizm Hastalığı Tanısı Nasıl Konulur?
Bebeklik döneminden itibaren tüm bireyler, kendi programlarına ve hızlarına göre gelişim gösterirler. Fakat otizm hastalığı olan çocukların gelişim belirtilerinde ağırlıklı olarak 2 yaştan önce hastalığa dair belirtiler görülmeye başlanır. Anne babaların çocuğun gelişimi konusunda endişeleri bulunuyorsa, bu endişelerini mutlaka doktorları ile paylaşmaları gerekir. Çocuk nörologları, çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları uzmanları bu konuda tanı koyabilecek uzmanlardır. Yapılacak tetkik ve muayene ile beraber çocuğun içerisinde yer aldığı durum ile alakalı çok daha net bilgiler elde edilmiş olur.
Otizm Hastalığının Tedavisi Var Mı?
Otizm spektrum bozukluğu ile alakalı kesin bir tedavi henüz bulunmamıştır. Bununla beraber otizm hastalığı olan bireylerin hepsine uyabilecek tek bir tedavi de yoktur. Bu aşamada uygulanan tedavinin temel amacı; semptomların tanınarak gelişimi ve öğrenmeyi desteklemek, çocuğun yapabileceği işlevlerin mümkün olan en üst düzeylere çıkartılmasını sağlamaktır. Özellikle de okul öncesi dönemde yapılacak erken ve doğru müdahale ile beraber çocuğun iletişimsel, sosyal, işlevsel ve davranışsal becerileri öğrenmesine yardımcı olabilmektedir.
Var olan otizm hastalığı ile ilişkili dil, sosyal ve davranışsal bozuklukları ele alan çok sayıda program bulunmaktadır. Bu programların bazıları devamlı tekrar eden istemsiz davranışların azaltılmasına yönelikken bazı programlar da çocuklara farklı sosyal durulmada nasıl davranacakları ya da başkaları ile iletişimlerini nasıl daha iyi hale getireceklerinin öğretilmesine odaklanır.
