Dil gelişimi; seslerin, kelimelerin, sayıların, sembollerin anlam kazanması, bu anlamların saklanması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılmasını içeren bir süreçtir. Doğumdan itibaren bebekler hızlı ve koordineli bir gelişim ve öğrenme süreci içerisine girerler. Dil gelişimi de bu sürecin en önemli parçalarından biridir.
Dil gelişimi evrensel bir süreç olmakla birlikte, araştırmalar insanların eşit dil yeteneği ile doğmalarına rağmen gerekli uyaranlara ulaşamadıkları zaman dil becerilerini zayıfladığını göstermiştir. Dil gelişimini olumsuz etkileyen faktörlerden bazıları şunlardır; zihinsel, fiziksel ve duyusal engel, duygusal yoksunluk, uyaran eksikliği.
Dilin alıcı dil ve ifade edici dil olmak üzere iki bileşeni vardır.
Çocuklardaki dil gelişimi basamakları şunlardır;
0-3 ay:
Alıcı dil: Bebekler dil gelişimi için doğuştan donanımlı olup duymaya karşı son derece hassastırlar. Doğumdan sonraki birkaç gün içinde insan sesini hatta annelerinin sesini ayırt edebilirler. Yüksek seslere tepki verirler.
İfade edici dil: Birlikte oynandığında keyif aldığına dair sesler çıkarırlar.
4-6 ay:
Alıcı dil: Ses kaynağını arar. Kızgın ve sakin seslerin farkını anlayabilir.
İfade edici dil: B, p, m seslerini kullanarak babıldama denilen sesleri çıkartır. O u kalın ünlü seslerini taklit etmeye çalışır. Sesle itiraz etme ve mutluyken onu belli edecek şekilde çığlık atma davranışı görülür.
7 ay 1 yaş
Alıcı dil: Gel, bay-bay al götür nerede gibi basit sözel isteklere jestlerle yanıt verir. Sıkça kullanılan basit kelimeleri tanımaya başlar.
İfade edici dil: Konuşmaların tonlarını taklit etmeye çalışır. İlk kelimelerini -çok anlaşılır olmasa da- söylemeye başlar. Of gibi ünlemleri kullanabilir.
1-2 yaş dönemi:
Alıcı dil: Sorulan basit nesnelerin ve vücutlarındaki bölümlerin yerlerini gösterebilir. Yüze yakın kelimeyi anlayıp tepki verebilir. Basit yönergeleri anlar. 2 yaşına yakın olarak bazı eklemeleri (sana-bana) anlayabilir.
İfade edici dil: Bir şeyler isterken kullanılan mimikler yerini kelimelere bırakır. Her ay 3-4 kelime fazla söylemeye başlar. 2 ya da 3 kelimeyi cümle içinde bir araya getirebilir (ben gidiyorum, onu istemiyorum).
3-4 yaş dönemi:
Alıcı dil: Yarım gibi daha kompleks kelimelerin ne demek olduğunu anlar. Edatları anlar. Basit neden sonuç ilişkilerini anlamaya ve bu bağlamda sorulan sorulara cevap vermeye başlar.
İfade edici dil: Ailesi dışındaki insanlar da konuşmasını rahatça anlayabilir. Yakın geçmişle alakalı konuşabilir. Bir kelimenin anlamını bilmiyorsa “ne demek?” diye sorar. Renkleri doğru adlandırır. Sayıları saymaya başlar.
4 yaş ve üstü:
Alıcı dil: Hız, sayı zaman gibi kavramları ayırt etmede başarılıdır. Sağ sol ayrımı yapabilir. Nasıl sorusuna cevap verebilir. Basit ve kısa hikâyeleri dinleyip hikâye ile ilgili soruları cevaplayabilir.
İfade edici dil: Nettir. Ayrıntılı cümleler kurabilir. Cümleyi değişik biçimlerde kurabilir eğer hata yaparsa kendi hatasını düzeltebilir. Zamanları oldukça düzgün kullanır.
Çocuğunuzun bu basamaklarda yaşıtlarına göre geride olduğunu düşünüyorsanız konuşması yönünde baskı ya da sert şekilde sürekli konuşmasını eleştirmenin onu daha da geride bırakabileceğini unutmayın. Elinizden geldiğince düzgün konuşarak örnek olabilir beraber etkileşimli kitap okuyabilir ve en önemlisi de bir uzmanın yardımına başvurabilirsiniz.
